Politechnika Białostocka dba o lasy przyszłości

Kierownikiem zespołu naukowców z Politechniki Białostockiej jest dr inż. Aleh Marozau, prof. PB kierownik Katedry Hodowli i Użytkowania Lasu Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej.

– To projekt, który Instytut Nauk Leśnych Politechniki Białostockiej rozpoczął już w 2023 roku. Zaplanowaliśmy w nim kilka etapów. Obecnie skupiamy się na wegetatywnym rozmnażaniu najlepszych pod względem cech hodowlanych i genetycznych osobników jodły, pochodzącej z rezerwatu „Tisovik”, której plantację zachowawczą w polskiej części Puszczy Białowieskiej [Nadleśnictwo Hajnówka] jeszcze w latach 90. ubiegłego stulecia utworzył dr hab. Adolf Korczyk, uznany specjalista genetyki i selekcji drzew leśnych – mówi dr inż. Aleh Marozau, prof. PB.

Naturalny zasięg występowania jodły pospolitej w Polsce zaczął kurczyć się w okresie Małej Epoki Lodowcowej (od około 1300 roku). Dziś gatunek spotykamy głównie w lasach południowej części kraju: Karpatach, Sudetach, Górach Świętokrzyskich, także na Roztoczu. W polskiej części Puszczy Białowieskiej znajduje się obecnie kilka niewielkich, sztucznych stanowisk jodły, w większości nieznanego pochodzenia, których weryfikacja stanowi jedno z zadań projektu.

Wkład w lasy przyszłości

Jodła to gatunek iglasty, zimozielony. Wyróżnia się grubym pniem pokrytym szarą korą i ułożonymi grzebieniasto igłami. Jest długowieczna. Jodła osiąga wiek 300-600 lat.

– Leśnicy oraz przemysł cenią jodłę z kilku względów – podkreśla dr inż. Aleh Marozau, prof. PB. – Przede wszystkim ma ona jedną z najwyższych śród rodzimych gatunków drzew zdolność produkcyjną, podwyższa żyzność gleby i polepsza jej właściwości oraz sprzyja zachowaniu bioróżnorodności runa leśnego i podszytu. Olejki eteryczne pomagają leczyć choroby układu oddechowego. Drewno jest elastyczne i trwałe i dlatego jest wysoko cenione w budownictwie i meblarstwie. Dlatego warto pochylić się nad tematem badań puszczańskiej jodły pospolitej, adaptowanej do warunków północno-wschodniej Polski, wyodrębnienia jej najlepszych genotypów oraz utworzenia prototypu plantacji nasiennej, z której będzie można w przyszłości pozyskać wartościowy genetycznie materiał nasienny.

Praca pokoleń

Realizując swój projekt badawczy dotyczący restytucji jodły pospolitej, naukowcy z Instytutu Nauk Leśnych sięgają do dokonań dr hab. Adolfa Korczyka – wybitnego biologa, który jako dydaktyk akademicki związany był z Politechniką Białostocką. Dzięki jego inicjatywie w 1993 roku po raz pierwszy w programie selekcji drzew leśnych Lasów Państwowych oficjalnie nakreślono program dotyczący zachowania leśnych zasobów genowych. Adolf Korczyk był jego współautorem. Naukowiec przez wiele lat badał naturalny proces odnawiania się reliktowej populacji jodły pospolitej na terenie rezerwatu „Tisovik”, który znajduje się w białoruskiej części Puszczy Białowieskiej.

– Korzystając z zasobów białowieskiej populacji jodły, w 1994 roku profesor Korczyk założył na terenie Nadleśnictwa Hajnówka plantację zachowawczą – mówi mgr inż. Konrad Wilamowski z Katedry Środowiska Leśnego na Wydziale Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej. – Obecnie wyodrębniliśmy na niej 30 najlepszych drzew, z których pobieramy zrazy do szczepienia oraz nasiona do produkowania materiału sadzeniowego, w tym podkładek do szczepień.

Warto podkreślić, że plantacja zachowawcza jodły pospolitej utworzona przez prof. Korczyka znajduje się na mapie EUFORGEN, Europejskiego Programu Ochrony Leśnych Zasobów Genowych, który powstał jako międzynarodowa sieć współpracy krajów europejskich na rzecz ochrony i zrównoważonego wykorzystania  genetycznie najbardziej cennych obiektów.

Współpraca z nadleśnictwami

Nasiona jodły pospolitej zebrane z plantacji zachowawczej naukowcy Politechniki Białostockiej wysiewają w Szkółce Leśnej w Budach na terenie Nadleśnictwa Hajnówka.

– Mamy tu obecnie kilka tysięcy młodych jodeł, które sami wyhodowaliśmy. Wykorzystamy je jako bazę do szczepienia, czyli podkładkę. Kiedy rośliny osiągną pożądany wzrost i kondycję, zaszczepimy na nich zrazy z najlepszych jodeł z plantacji zachowawczej. W ten sposób powstaną osobniki, które w przyszłości posłużą jako elementy prototypu plantacji nasiennej. Oprócz tego z wyprodukowanego materiału sadzeniowego chcielibyśmy w przyszłości utworzyć kilka powierzchni badawczych upraw jodłowych na terenie RDLP w Białymstoku – wyjaśnia mgr inż. Konrad Wilamowski.

W pracach na terenie szkółki leśnej biorą udział studenci z kierunku leśnictwo, zaangażowani w działalność Koła Naukowego Leśników i Koła Naukowego Gospodarowania Środowiskiem. Kierunek leśnictwo realizowany jest w Politechnice Białostockiej na studiach pierwszego i drugiego stopnia. Jego absolwenci uzyskują tytuł inżyniera.

– Dla tych młodych ludzi praca w szkółce leśnej jest wspaniałą okazją do zdobycia praktycznych umiejętności, które mogą wykorzystać w przyszłej działalności zawodowej – podkreśla Konrad Wilamowski.

Prototyp plantacji nasiennej

Prototyp plantacji nasiennej jodły pospolitej powstanie w Szkółce Leśnej w Grabowcu, należącej do Nadleśnictwa Bielsk. Oprócz powierzchni i tuneli, służących  do produkowania materiału sadzeniowego, znajdują się tu plantacje nasienne oraz archiwa klonów podstawowych gatunków lasotwórczych, przeznaczone do zachowania cennych pod względem genetycznym populacji drzew z różnych regionów północno-wschodniej Polski.

– Wybór prawidłowego miejsca do założenia prototypu plantacji nasiennej był bardzo ważnym elementem naszego projektu – mówi dr inż. Aleh Marozau, prof. PB. – Miejsca szukaliśmy długo, a wybór padł na Szkółkę Grabowiec w Nadleśnictwie Bielsk.

W Szkółce Grabowiec odbywa się doniczkowanie materiału sadzeniowego ze Szkółki w Budach, hodowla podkładek i szczepienie. W 2027 roku planowane jest wysadzenie szczepów pod okapem modrzewia na plantacji nasiennej tego gatunku. Jodła będzie początkowo rosła w półcieniu modrzewia, a więc w warunkach, które preferuje.

Utworzenie obiektu w Grabowcu pozwoli nie tylko ocalić, ale i rozszerzyć zasoby puli genowej puszczańskiej populacji jodły pospolitej, która – według jednoznacznej opinii profesora Władysława Szafera oraz innych autorytetów polskiego leśnictwa – ma naturalne pochodzenie. Posłuży ona do tworzenia bardziej produktywnych i odpornych drzewostanów wielogatunkowych z udziałem jodły.

– Na efekty oczywiście musimy poczekać kilka lat, ale mam nadzieję, że dzięki funkcjonowaniu tego obiektu otrzymamy wysokojakościowe nasiona jodły pospolitej na potrzeby nadleśnictw północno-wschodniej Polski – mówi Aleh Marozau.

Projekt „Ocena selekcyjna, chemotaksonomiczna i genetyczna jodły pospolitej (Abies alba Mill.) w drzewostanach nieznanego pochodzenia oraz na rodowej plantacji zachowawczej z rezerwatu „Tisovik” w celu stworzenia bazy nasiennej dla Puszczy Białowieskiej” realizują naukowcy Instytutu Nauk Leśnych na Wydziale Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej na zlecenie Generalnej Dyrekcji Lasów Państwowych, która sfinansowała przedsięwzięcie w wysokości 1,7 ml złotych. Prace rozpoczęły się w maju 2023 roku. Projekt realizują pracownicy Politechniki Białostockiej z Wydziału Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej we współpracy z prof. dr hab. Justyną Nowakowską z Wydziału Biologii i Nauk o Środowisku Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie.

Czytaj także: Wydział Budownictwa i Nauk o Środowisku Politechniki Białostockiej otrzymał 1,7 mln zł dofinansowania na prowadzenie kompleksowych badań jodły pospolitej w Puszczy Białowieskiej!

(dr inż. Aleh Marozau, prof. PB, Monika Rokicka)