Neuroróżnorodność to naturalne spektrum różnic między ludźmi

28 listopada 2025 r. w ramach profilaktyki zdrowia psychicznego specjalistki z Akademii Różnorodności Karolina Ziegart-Sadowska oraz Marta Cieśla tłumaczyły, czym jest neuroróżnorodność i przekonywały, że warto przyglądać się zarówno wyzwaniom, ale też zasobom, jakie neuroróżnorodność ze sobą niesie. Podkreślały, że różnimy się od siebie nie tylko zewnętrznie. Szacunki wskazują, że zaburzenia neurorozwojowe mogą występować u ok. 15% społeczeństwa, z czego 5-7% będzie dotyczyło ADHD, a ok. 1-2% zaburzeń ze spektrum autyzmu. Przy czym należy pamiętać, że w ciągu życia objawy mogą się zmieniać, ale z ADHD ii spektrum autyzmu się nie wyrasta.

Neuroróżnorodność cechuje odmienny sposób funkcjonowania układu nerwowego, odmienny sposób doświadczania świata i przetwarzania bodźców. I tak dla ludzi z ADHD charakterystyczne będzie zainteresowanie tym, co nowe i ciekawe, co niesie szybką nagrodę, ale także problemy z regulowaniem emocji. Bardzo często rozpraszające są własne myśli. Co ważne, trudność ze skupieniem uwagi nie oznacza, że coś jest nieważne. Często towarzyszy też zmęczenie, bo utrzymywanie uwagi jest bardzo wyczerpujące.

To, co charakteryzuje ludzi ze spektrum autyzmu to silna potrzeba przewidywalności i planowania, jasno określone cele, przestrzeganie ustalonych zasad, doszukiwanie się logiki we wszystkich aktywnościach, precyzja języka oraz szczególne zainteresowania. Osoby te potrzebują bardzo jasnych reguł oraz czasu na przepracowanie usłyszanych komunikatów (szczególnie kiedy mówi dużo osób szybko i w tym samym czasie). Źle się czują, kiedy wychodzą z rutyny, przygotowanie nawet do przyjemnej zmiany jest trudne. Często umyka im kontekst społeczny.

Zaburzenia neurorozwojowe są wielowymiarowe, jeżeli znamy jedną osobę z autyzmem, to znamy po prostu jedną osobę z autyzmem, nie można przyłożyć tej samej miary do wszystkich – przekonywały prelegentki. Wiele cech opisanych powyżej dotyczy każdego z nas. Jakie przesłanki świadczą o zaburzeniach neurorozwojowych? Przyjrzeć trzeba się częstotliwości, nasileniu i cierpieniu wywoływanym przez objawy.

Specjalistki podkreślały także, że neuroróżnorodność jest wyjaśnieniem zachowania, ale nie może być usprawiedliwieniem. Kluczem jest zrozumienie, jak działa umysł neuroróżnorodny. Ponadto neuroróżnorodność daje perspektywę zasobów zamiast deficytów. Wyróżnić tu można efektywne działanie w kryzysie, kreatywność i innowacyjność, skupienie na szczegółach, silne zainteresowanie danym tematem, analityczność i logiczność, tolerancję rutyny i powtarzalności.

Podczas wykładu poznaliśmy także kilka wskazówek przydatnych podczas współpracy z osobami neuroróżnorodnymi. Między innymi:

• Zauważ to, co dobre! Tym karmi się umysł!
• Stawiaj krótkie cele!
• Używaj mnie słów!
• Przedstawiaj plan!
• Uprzedzaj o zmianie, jeśli jest nagła, wytłumacz!
• Daj czas ochłonąć!
• Prosto opowiedz o swoich zasadach!
• Zadbaj o sensorykę!

Ponadto ekspertki omówiły dobre praktyki na uczelniach wobec studentów:

• Forma zajęć, przedstawienia projektu, zaliczenia – elastyczne dopasowanie w porozumieniu ze studentem (praca indywidualna/ praca grupowa, prezentowanie ustne/ pisemne, przy całej grupie/ osobno, w oddzielnym pomieszczeniu, zdalna),
• Różne sposoby komunikacji (np. mail, konsultacja, classroom),
• Jasny plan zajęć, struktura, dokładny terminarz,
• Wyszczególnienie materiału i zasad, które są kluczowe do zaliczenia przedmiotu – również w formie wizualnej,
• Mniejsze części – możliwość podziału materiału czy oddawania pracy / zaliczenia partiami,
• Możliwość indywidualnego dopasowania terminu pracy / zaliczenia,
• Przestrzeń sprzyjająca regulacji sensorycznej,
• Jasne, krótkie komunikaty,
• Upewnienie się o wzajemnym zrozumieniu,
• Napisz, narysuj, pokaż schemat – nie tylko mów,
• Nietraktowanie braku kontaktu wzrokowego jako braku zainteresowania lub szacunku,
• Powstrzymanie się od komentowania i oceniania oznak wzbudzenia emocjonalnego lub pobudzenia ruchowego – nie są one zależne od studenta,
• Ignorowanie wypowiedzi, które mogą być uznane za niemiłe, zbyt dosłowne lub nieadekwatne do kontekstu społecznego – nie wynikają z braku szacunku, ale z niezrozumienia sytuacji,
• Jeżeli to możliwe, zgoda na wychodzenie i powracanie na zajęcia – to często potrzeba regulacyjna,
• Nietraktowanie pozornego zajęcia się innymi rzeczami jako niezainteresowanie – często te dodatkowe czynności (np. rysowanie) pozwalają się skupić,
• Uprzedzanie zmian i trzymanie się wcześniej ustalonych zasad,
• Zastanawianie się, co chcę ocenić – neuroatypowość studenta, czy jego wiedzę.

Mała zmiana przynosi duży zysk często dla każdej ze stron!

Kinga Jatkowska-Łukaszuk

Wykład sfinansowany został ze środków projektu „PB Dostępna 2.0 – nowoczesna uczelnia dla wszystkich” (nr umowy FERS.03.01-IP.08-0116/24-00), realizowany w ramach programu Fundusze Europejskie dla Rozwoju Społecznego 2021-2027 współfinansowanego ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego Plus.