Strategia rozwoju Politechniki Białostockiej 2021-2024 z perspektywą przedłużenia do 2030

 

 
W pracach analitycznych związanych ze Strategią Rozwoju Politechniki Białostockiej opracowano scenariusze rozwoju Uczelni w horyzoncie 10 lat. Scenariusze to logicznie spójne, różniące się od siebie obrazy przyszłości Uczelni uwzględniające poznanie i zrozumienie czynników kształtujących jej otoczenie.

Scenariusze rozwoju Politechniki Białostockiej są narzędziem wspomagającym zarządzanie strategiczne Uczelnią. Pomagają zrozumieć znaczenie niepewności, skłaniają do przygotowania się na przyszłe zagrożenia i odkrywania nowych możliwości, stanowią ramy do dialogu wspólnoty Uczelni o nadchodzących wyzwaniach i priorytetach strategicznych.

Przyjęta metoda konstrukcji scenariuszy zakłada wybór dwóch kluczowych czynników, tzw. osi scenariuszy, które stają się kanwą do budowania czterech możliwych wizji przyszłości Politechniki Białostockiej. Kandydatami na osie scenariuszy są takie czynniki, które są zarówno ważne dla rozwoju Politechniki Białostockiej (mogą mieć decydujący wpływ na kierunek rozwoju Uczelni), jak i niepewne (trudno przewidzieć ich stan za 10 lat, dlatego należy rozpatrywać je w sposób wielowariantowy).

Za osie scenariuszy rozwoju Politechniki Białostockiej wybrano zatem takie dwa czynniki, które uzyskały wysokie oceny siły wpływu przy jednoczesnej niskiej ocenie ich przewidywalności:
L1. Poziom stabilności zewnętrznych i wewnętrznych regulacji prawnych

Czynnik należy do grupy czynników prawnych. Po pierwsze, dotyczy tempa zmian oraz stopnia przewidywalności przepisów prawa krajowego regulujących funkcjonowanie i finansowanie publicznych uczelni wyższych w Polsce, a w szerszym kontekście również prawa pracy, prawa ochrony własności intelektualnej, przepisów dotyczących transferu wiedzy z uczelni do gospodarki, prawa imigracyjnego. Po drugie, czynnik ten dotyczy systemu wewnętrznych przepisów organizujących funkcjonowanie Politechniki Białostockiej. Stabilność regulacji prawnych może być postrzegana jako korzystna, kiedy obowiązujący stabilny system prawny w Polsce jest korzystny dla Uczelni, lub jako niekorzystna, kiedy utrwalony zostaje system prawny utrudniający rozwój PB.

P3. Tempo przemian systemu nauki w kierunku modelu uniwersytetu przedsiębiorczego

Czynnik należy do grupy czynników politycznych. Jest związany ze zmianą paradygmatu nauki uniwersyteckiej i szkolnictwa wyższego w Polsce, która na świecie została określona jako “druga rewolucja uniwersytecka”. Podejmowane przez władze państwowe działania na rzecz rozpowszechnienia modelu uniwersytetu przedsiębiorczego będą starały się wzbudzać następujące zjawiska: rozwój kształcenia ustawicznego, wzmocnienie centrum sterującego na uczelniach, rozszerzenie powiązań uczelni z otoczeniem społeczno-gospodarczym, zróżnicowanie źródeł finansowania uczelni, pobudzanie do aktywności poszczególnych jednostek organizacyjnych uczelni, ożywienie kultury przedsiębiorczości, wzrost elastyczności i gotowość kadry do pracy w modelu projektowym, w tym pracy interdyscyplinarnej.

 

Cztery wygenerowane scenariusze uwzględniają różne kombinacje stanów czynników będących ich osiami. Dla każdego scenariusza opracowano narrację oraz opatrzono go tytułem wybranym w ogólnouczelnianym konkursie.

Scenariusz „PB – Centrum Nowoczesności i Postępu” zakłada korzystny dla Politechniki Białostockiej układ czynników będących osiami scenariuszy. W tym scenariuszu mamy do czynienia z dynamicznymi przemianami systemu nauki w kierunku modelu uniwersytetu przedsiębiorczego, którym towarzyszy przewidywalność regulacji zewnętrznych i wewnętrznych. Pozwala to na urzeczywistnienie następujące wizji Politechniki Białostockiej w horyzoncie roku 2030:

Mamy do czynienia z politycznym konsensusem co do pożądanego kierunku przemian systemu szkolnictwa wyższego i nauki w Polsce. Środowisko akademickie nie jest zaskakiwane wprowadzanymi chaotycznie i uznaniowo regulacjami, a wszelkie zmiany systemowe są zaplanowane i stanowią element całościowej strategii. Taki układ kluczowych czynników pozwala Politechnice Białostockiej skutecznie wykorzystywać swoje szanse rozwojowe, szczególnie biorąc pod uwagę systemowe uprzywilejowanie kształcenia i badań w obszarze nauk stosowanych. Jej system zarządczy cechuje się umiejętnością gromadzenia i przetwarzania danych o otoczeniu i sobie samej, odpowiedzialnością społeczną oraz zdolnością do szybkiej reakcji na zachodzące zmiany. Długofalowe cele rozwojowe są akceptowane i wspieranie przez społeczność akademicką. Mądrze stanowione i stabilne prawo uczelniane jest podstawą do wszechstronnej aktywności i rozwoju pracowników.

W obszarze kształcenia, Politechnika konsekwentnie realizuje priorytet, jakim jest kształtowania wysokiej jakości, różnorodnej, obejmującej wszystkie formy kształcenia i uczenia się, oferty dydaktycznej, dopasowanej do potrzeb nowoczesnej gospodarki i imperatywu uczenia się przez całe życie. Jako lider technologiczny, odważnie wdraża do nauczania najnowsze rozwiązania cyfrowej komunikacji i interakcji. W obliczu niekorzystnych zjawisk demograficznych w kraju, Politechnika rozwinęła dobrze funkcjonujące mechanizmy rekrutacji studentów zagranicznych na studia pierwszego, drugiego i trzeciego stopnia. Język angielski jest w powszechnym użyciu na zajęciach, w pracach zespołów badawczych oraz w administracji.

Uczelnia może pochwalić się przynajmniej kilkoma obszarami badań, w których jest wiodącym ośrodkiem w kraju i rozpoznawalnym na arenie międzynarodowej. Jest to możliwe między innymi dzięki wsparciu dla tworzenia międzynarodowych, interdyscyplinarnych zespołów badawczych. Politechnika jest znana z tworzenia doskonałych warunków rozwoju dla ambitnych i kreatywnych studentów, którzy w toku nauki oraz po jej ukończeniu stają się entuzjastycznymi ambasadorami swojej uczelni. Stabilność i ciekawe perspektywy to główne argumenty przy pozyskiwaniu najbardziej obiecujących kandydatów do rozpoczęcia kariery naukowej na Politechnice. Uczelnia konkuruje z Jagiellonią o miano najbardziej rozpoznawalnej marki miasta i regionu.

Działalność edukacyjna, badawcza i innowacyjna Uczelni przyczynia się do spowolnienia procesu drenażu mózgów z regionu, a jednocześnie sprawia, że studiami i pracą na Politechnice Białostockiej interesują się osoby również spoza województwa. Innowacyjne przedsiębiorstwa z jednej strony korzystają z potencjału absolwentów i naukowców Politechniki, a z drugiej chętnie przeznaczają swoje zasoby na wspólne przedsięwzięcia z Politechniką. Uniwersytet Medyczny i Uniwersytet w Białymstoku upatrują w Politechnice Białostockiej lidera procesów integracyjnych białostockich uczelni, z ostatecznym celem utworzenia silnego i dynamicznego ośrodka akademickiego należącego do czołówki uniwersytetów w basenie Morza Bałtyckiego i w Europie Środkowo-Wschodniej.

W tym scenariuszu wysokiemu tempu przemian krajowego systemu nauki w kierunku modelu uniwersytetu przedsiębiorczego towarzyszy niski poziom stabilności zewnętrznych i wewnętrznych regulacji prawnych.

Na szczeblu krajowym, władze podjęły decyzję o transformacji polskich uczelni wyższych w uniwersytety przedsiębiorcze. Nie powstała jednak mapa drogowa przedstawiająca porządek i logikę planowanych zmian w kolejnych latach. W konsekwencji, w latach 2021-2030 uczelnie są zaskakiwane nowymi regulacjami i nie są w stanie racjonalnie planować swojego rozwoju.

Polskie szkolnictwo wyższe i nauka pozostają w stanie permanentnej reformy, w której systemowe przywileje co i raz uzyskują i tracą różne dyscypliny oraz ośrodki naukowe.

Społeczność Politechniki Białostockiej zrozumiała, że w obecnych realiach jedynym wyjściem jest ucieczka do przodu: dywersyfikacja źródeł finansowania, elastyczna struktura organizacyjna i „zwinny” system zarządzania pozwalający szybko wykorzystywać okazje zarówno na rynku edukacyjnym, jak i w badaniach naukowych.

Uczelnia postawiła na pozyskiwanie i promocję liderów naukowych zdolnych do prowadzenia badań na światowym poziomie, oferując im atrakcyjne warunki finansowe i laboratoryjne. W połączeniu z walorami miasta i regionu jako miejsca przyjaznego do życia, starania te zaczynają przynosić pierwsze owoce. Coraz większy nacisk kładziony jest na projektowy styl pracy.

Procesy demograficzne zaostrzają konkurencję o kandydatów na studia. Liczba studentów wyraźnie spada, co skutkuje wygaszeniem niektórych kierunków i trudnymi decyzjami kadrowymi.

Uczelnia stara się przyciągnąć kandydatów o jak największym potencjale intelektualnym. Pozycjonuje się na rynku edukacyjnym jako ośrodek wymagający, lecz gwarantujący najwyższej jakości, elitarne, wykształcenie. Politechnika nie szczędzi środków na próby budowania międzynarodowych konsorcjów projektowych oraz wspiera interdyscyplinarne zespoły badawcze.

Niestety, niestabilność regulacji ogranicza skuteczność tych działań, szczególnie w zakresie pozyskiwania studentów i naukowców z zagranicy.

Rozwój według scenariusza „Kropla drąży skałę” odbywa się w warunkach niskiego tempa przemian krajowego systemu nauki w kierunku modelu uniwersytetu przedsiębiorczego przy jednoczesnym wysokim poziomie stabilności zewnętrznych i wewnętrznych regulacji prawnych.

Okres kilkunastu lat przed rokiem 2030 nie przynosi istotnych zmian w pozycji polskiej nauki na arenie międzynarodowej. Mimo to, najbardziej wpływowe krajowe podmioty sektora nauki i szkolnictwa wyższego popierają obowiązujące od prawie dekady reguły finansowania badań, zarządzania uczelniami oraz zasad awansu naukowego.

Model uniwersytetu przedsiębiorczego nie jest pożądanych przez najważniejsze uczelnie i nie jest też propagowany przez władze. Politechnika Białostocka, jako uczelnia o randze regionalnej, będąca poza czołówką krajową, nie ma wpływu na kształt systemu oraz nie jest jego głównym beneficjentem. Niemniej jednak, Uczelnia stara się jak najlepiej przystosować do istniejących uwarunkowań, poszukuje korzyści w zastanym systemie.

Mimo, że Politechnice nie grozi bankructwo, to dostępne środki nie pozwalają na istotny rozwój bazy materialnej, w tym infrastruktury naukowo-badawczej. Nie umożliwiają też oferowania rynkowo atrakcyjnych wynagrodzeń zachęcających osoby z największymi predyspozycjami do obrania naukowej ścieżki kariery.

Pomimo ograniczonych zasobów, Politechnika podejmuje kreatywne starania w kierunku podwyższania jakości działalności naukowej i dydaktycznej. Największą wartością Uczelni są niezmiennie pracownicy, którzy utrzymują motywację i poczucie misji pomimo mało sprzyjających tendencji rozwojowych.

Politechnika podejmuje wysiłki na rzecz zacieśnienia związków z otoczeniem społeczno-gospodarczym, komercjalizacji wyników badań i realizacji zadań na rzecz rozwoju regionu, jednak przestarzałe rozwiązania organizacyjne i biurokratyczne oraz skomplikowane przepisy nie pozwalają w pełni wykorzystać potencjału tej współpracy.

Według tego scenariusza, w latach 2021-2030 tempo przemian krajowego systemu nauki w kierunku modelu uniwersytetu przedsiębiorczego jest niskie. Niska jest też stabilność regulacji prawnych na poziomie państwa, co pociąga za sobą chaos w prawodawstwie uczelnianym.

Kolejnym falom epidemii koronawirusa towarzyszą częste i niezapowiedziane zmiany przepisów w wielu dziedzinach życia, również w szkolnictwie wyższym. Zmiany te, jednak, podyktowane są doraźnymi, krótkoterminowymi celami często zmieniających się u władzy grup interesu.

Niestety, skuteczność polityków z naszego regionu jest niska i Politechnika Białostocka nie otrzymuje takiego politycznego wsparcia, na które mogą liczyć uczelnie z innych części Polski. W warunkach kurczących się zasobów i konkurencji innych ośrodków, Politechnika Białostocka nie jest w stanie przekonać potencjalnych kandydatów o wartości jej dyplomu. Skutkuje to porzuceniem planów zdobycia wyższego wykształcenia na Politechnice przez część absolwentów szkół średnich. Spora część, natomiast, wybiera kształcenie zdalne oferowane przez wiodące ośrodki krajowe i zagraniczne.

Liczba studentów na Uczelni maleje z roku na rok. Brakuje środków na rozwojowe i odtworzeniowe inwestycje w infrastrukturę naukowo-badawczą. Światowy kryzys dotyka również gospodarkę regionu. Przedsiębiorstwa przechodzą w tryb przetrwania, tracą zainteresowanie absolwentami Politechniki Białostockiej oraz inwestycjami w działalność badawczo-rozwojową i innowacyjną.

Brak przyjaznych ram prawnych i systemowych zachęt sprawia, że uczelnia nie jest w stanie rozwijać relacji z otoczeniem społeczno-gospodarczym. Rzeczywistość społeczna post-prawdy podkopuje autorytet wiedzy naukowej oraz powoduje dalszą erozję prestiżu zawodu naukowca i nauczyciela.

Władze uczelni upatrują ratunku przed dalszą degeneracją akademicką i ruiną finansową w silnej integracji z pozostałymi białostockimi uczelniami. Niestety, nie są one zainteresowane, widząc w Politechnice niepotrzebny balast, a nie źródło szans rozwojowych. Realna staje się perspektywa utrata uprawnień akademickich i przekształcenia Politechniki w uczelnię zawodową.

 

Opracowane scenariusze w oczywisty sposób różnią się stopniem optymizmu co do przyszłości Politechniki Białostockiej. Taki układ skłania do zadania pytania o to, co może zrobić Politechnika Białostocka, aby uprawdopodobnić realizację scenariusza najbardziej optymistycznego. Jednocześnie – ponieważ wiele zidentyfikowanych czynników nie zależy bezpośrednio od działań Politechniki Białostockiej – należy poszukiwać szans na rozwój w każdym przedstawionym scenariuszu.